Las to niezwykle ważny element w otaczającym nas świecie – jest tak zarówno dzięki jego zaletom przyrodniczym jak i korzyściom gospodarczym.
Zatrzymajmy się jednak na chwilę nad sprawami formalnymi definiującymi czym jest las w ustawodawstwie polskim. Otóż las to nie tylko drzewa – nie każdy zadrzewiony teren jest lasem. Teren, który może być uznany jako las określa odpowiedni zapis w Ustawie o lasach (Dz.U.2024.530.t.j.). Zapis ten mówi, że lasem jest grunt o zwartej powierzchni, co najmniej 0,10 hektara, pokrytej roślinnością leśną – drzewami i krzewami oraz runem leśnym. W tym fragmencie, definiującym teren mający być lasem, jest również mowa o funkcji takiego terenu. Ma on być:
֍ - przeznaczony do produkcji leśnej, lub
֍ - ma stanowić rezerwat przyrody albo wchodzić w skład parku narodowego, lub
֍ - być wpisany do rejestru zabytków.
W odpowiednim fragmencie tej formalnej definicji lasu jest jeszcze jeden ważny dopisek mówiący, że: … terenem leśnym pozostaje obszar przejściowo pozbawiony roślinności leśnej (czyli drzew, krzewów i runa).
zdj. Stanisław Hławiczka
Uwzględniając wszystkie przedstawione cechy terenu, wymagane do uznania go za teren leśny, ważnym do podkreślenia jest fakt następujący:
Do przedstawionego zapisu o charakterze formalnym dodajmy jednak, że przyrodnicy wolą jednak lasem nazywać obszar większy niż 0,5 hektara, z pokrywą korony drzew nie mniej niż 10 procent, a drzewa powinny być nie niższe niż 5 metrów.
Polskie lasy to lasy strefy umiarkowanej
Każdy z nas miał już oczywiście okazję być w lesie rosnącym na obszarze naszej strefy klimatycznej. Te właśnie lasy określa się nazwą: lasy strefy umiarkowanej. Wzrastają one w warunkach uzależnionych od pór roku, z temperaturami spadającymi zimą poniżej zera i ciepłymi wilgotnymi okresami lata.
Oczywiście ideałem byłaby sytuacja zachowania obszarów leśnych w stanie pierwotnym, czyli takim, w którym działają wyłącznie prawa przyrody. W takich lasach człowiek w przeszłości nie prowadził żadnej działalności. Niestety na naszym kontynencie takich lasów, w których nie odnotowano ingerencji ludzkiej, praktycznie już nie ma. Co najwyżej, mówić możemy o lasach o charakterze zbliżonym do lasów naturalnych. W tego rodzaju lasach, w odróżnieniu do lasów pochodzenia sztucznego, liczniejsza jest obecność starych drzew i drzew martwych, o zróżnicowanym stopniu rozkładu.
zdj. Stanisław Hławiczka
Zaletą siedlisk z cechami lasów naturalnych jest większa odporność biologiczna. W Polsce, o strefach z cechami lasów zbliżonych do lasów naturalnych można mówić w odniesieniu do obszaru Puszczy Białowieskiej oraz ewentualnie do niektórych ścisłych rezerwatów w Gorcach i Bieszczadach oraz w rejonie Babiej Góry.
Hodowla lasu
Aby w lasach dobrze wykorzystać podstawową gospodarczą funkcję lasu jaką jest pozyskiwanie drewna, należy właściwie zadbać o rozwój drzewostanu na leśnych uprawach. Cały cykl swoistego wspomagania procesu „produkcji drewna” na terenach wybranych na uprawy jest długi i składa się z wielu faz. W naszych warunkach cykl ten wygląda następująco.
Początek, to zwykle ręczne sadzenie na uprawie leśnej sadzonek drzew, zwykle na wiosnę, aby mogły one wykorzystać jeszcze pozimową wilgotność gleby.
Po wyrębie, na terenach przewidzianych na uprawy, zwykle pozostawia się kilka najlepszych drzew jako nasienniki. Rozwiewane z ich koron nasiona mają wkład w przyszłe pokolenie lasu.
W miejsca tak przygotowane (jak pokazano to na pierwszym zdjęciu) wprowadza się w naszych warunkach najczęściej sosnę zwyczajną. Dlatego w naszym kraju sosna ma prawie 70 procentowy udział wśród wszystkich innych drzew. Na jeden hektar terenu uprawy leśnicy sadzą około 10 tysięcy sadzonek sosny. Leśnym początkiem takiej uprawy uważa się sytuację, kiedy dochodzi do wzajemnego zwarcia koron nowych drzewek – wtedy uprawa staje się młodnikiem. Taka faza hodowli lasu trwa do około 20-25 lat wieku drzewek.
Od tego stanu rozpoczyna się faza rozwoju drzewostanu dojrzewającego. W zależności od gatunku drzewa faza ta trwa do wieku około 80 lat. To jest okres w którym, drzewa charakteryzują się szybkim przyrostem wysokości i grubości. O jakości drzewa, traktowanego jako przyszły surowiec drzewny, decyduje właściwe kształtowanie się strzały (pnia) i korony. Aby to osiągnąć prowadzić trzeba trzebieże, czyli zabiegi polegające na usuwaniu drzew słabo rozwijających się.
zdj. Stanisław Hławiczka
Zabiegi trzebieży zwykle przeprowadza się gdy las jest w wieku od 30 do 50 lat. Oprócz usuwania drzew słabo rozwijających się, chodzi zwłaszcza o regulację ilości światła wnikającego do lasu.
W tym czasie drzewo przechodzi przez fazę tyczkowiny i następnie drągowiny – jest to okres szybkiego przyrostu na wysokość i grubość. W minionych latach pozyskany z trzebieży surowiec wykorzystywany był zwłaszcza na słupy telegraficzne i jako kopalniaki, przy budowie chodników w kopalniach.
Las z drzewostanem dojrzałym
Las, w którym wiek drzew wynosi od 80 do 160 lat, to drzewostan dojrzały. Wtedy właśnie drzewa osiągają swoje największe rozmiary, lecz drzewostan (starodrzew) stopniowo traci zdolność przyrostu. Po tym okresie las zaczyna obumierać, staje się rzadszy i pozostają jedynie najzdrowsze drzewa.
zdj. Stanisław Hławiczka
W naszym kraju przeciętny wiek lasu wynosi 60 lat. Coraz więcej drzew ma ponad 80 lat.
Oczywiście na stan drzew wpływ ma jakość gleb oraz warunki wodne zasilające korzenie. Skład i jakość gleby w pewnym stopniu kształtowana jest przez materiał nawarstwiający się pod drzewami, a jest to istotne zwłaszcza w lasach liściastych. Warto wiedzieć, że w naszych warunkach co roku na jeden hektar takiego lasu opada około 3 ton materiału biologicznego, czyli liści, gałęzi i ciał martwych zwierząt. Jednak powstanie gleby z tego materiału jest niezwykle powolne. Niektóre dane wskazują, że do wytworzenia jednego centymetra warstwy gleby potrzeba kilkudziesięciu lat.
Jak nie zgubić się w lesie
Skoro mowa o lesie, to jeszcze kilka informacji praktycznych – mogą się przydać zbieraczom grzybów i innych darów lasu lub osobom szukającym swojego psa, który zerwał się ze smyczy. Jak możemy sobie poradzić w przypadku zgubienia się w lesie?
֍ Po pierwsze - to warte jest szczególnego polecenia: w odnalezieniu właściwego kierunku mogą nam pomóc pokazane na zdjęciu betonowe słupki oddziałowe. Są to wkopane do ziemi czworokątne bloki kamienne, stojące na skrzyżowaniu oddziałów leśnych.
zdj. Stanisław Hławiczka
Polskie lasy podzielone są na regularne, prostokątne powierzchnie zwane oddziałami. Powierzchnie takich oddziałów, zwykle oddzielonych od siebie wyraźnymi drogami lub ścieżkami leśnymi, to w lasach nizinnych obszar 10-35 hektarów, natomiast w górach to wielkość od 10 do 50 hektarów. Idąc wzdłuż leśnej drogi, po kilkuset metrach dojdziemy do skrzyżowania takich ścieżek (to tzw. zbieg oddziałów), gdzie zawsze stać będzie słupek oddziałowy. Ponieważ słupek stoi na skrzyżowaniu czterech oddziałów, na każdej z czterech ścianek bocznych takiego słupka wypisany jest numer tego oddziału. Krajowy system numerowania oddziałów leśnych jest tak bardzo jednoznaczny, że w sytuacji kiedy uda nam się telefonicznie skontaktować z leśniczym lub strażą leśną, po podaniu czterech numerów jakimi opisany jest słupek oddziałowy przy którym stoimy, zostaniemy bez trudu odnalezieni. Może się zdarzyć, że jeden z boków słupka nie ma numeru i zamalowany jest na biało. Oznacza to, że ten obszar lasu nie jest lasem państwowym.
O czym jeszcze mogą poinformować nas liczby na słupkach oddziałowych? Zawsze narożnik między ściankami słupka mającymi numery (liczby) najniższe, pokazuje nam kierunek północny, a to pozwala określić pozostałe strony świata.
Stojąc przy słupku oddziałowym, czyli na skrzyżowaniu dróg leśnych, mamy jeszcze inną szansę zidentyfikowania stron świata - regułą jest, że droga leśna biegnąca z północy na południe jest węższa, a biegnąca na linii wschód-zachód jest szersza. Niestety, prowadzona w ostatnich latach dosyć intensywna eksploatacja lasów, związana z ruchem w lasach ciężkich pojazdów, mogła tę regułę zakłócić.
֍ Innym identyfikatorem miejsca, w którym znajdujemy się po zgubieniu drogi w lesie, może być numer wybity przez leśników na plastikowej tabliczce przybitej na stosach ściętych drzew.
zdj. Stanisław Hławiczka
Ważny jest tu dolny, 6-cyfrowy numer – identyfikuje on leśnictwo znajdujące się w strukturze Lasów Państwowych. Gdy dodzwonimy się do leśniczego, to on, wykorzystując możliwości Systemu Informatycznego Lasów Państwowych (SILP), ustali dokładne miejsce z którego dzwonimy.
Warto tu przy okazji zarekomendować system SILP, który może być zwłaszcza przydatny gdy planujemy wyjazd w mało znany nam obszar leśny. Pod adresem internetowym www.bdl.lasy.gov.pl/portal/mapy oprócz map z zaznaczonymi oddziałami leśnymi, możemy znaleźć informacje o wieku lasu, gatunkach drzew na danym obszarze, dane dotyczące przeciętnych warunków meteorologicznych, lokalizacje obszarów Natura 2000, Parków Krajobrazowych i wiele innych przydatnych informacji.
֍ Użytkownicy smartfonów mają w ręku inną jeszcze pomoc – jest to serwis internetowy Mapy Google. Na czym polega przydatność tego serwisu w sytuacjach zgubienia się w lesie? Mamy możliwość określenia i poinformowanie przez telefon o miejscu naszego położenia, poprzez podanie współrzędnych geograficznych, które odczytujemy na mapie w swoim telefonie. Jest to zwłaszcza nieocenione gdy zostaliśmy w lesie unieruchomieni (np. zwichnięta kostka u nogi). Możemy też zorientować się (bo widzimy to na wyświetlonej mapie), który kierunek marszu zapewni nam najkrótszą drogę wyjścia z lasu.
Tekst i zdjęcia:
Stanisław Hławiczka
PODOBNE WPISY
0 Komentarze